KONSERWACJA DZIEŁ SZTUKI

MALARSTWO

      Pierwsze wydziały konserwacji dzieł sztuki w Polsce powstały tuż po II Wojnie Światowej. Jest to duże osiągnięcie na skalę światową, gdyż w Polsce jako w jednym z niewielu krajów, tak wcześnie konserwatorstwo zostało przeniesione na uczelnie wyższe. Przedtem zdobywanie wiedzy i umiejętności w zakresie konserwacji zabytków ruchomych i nieruchomych odbywało się poprzez samokształcenie i szybkie wejście w praktykę. Niestety takie rozwiązanie dawało duże pole do improwizacji oraz popełniania błędów np. poprzez nieodpowiedni dobór materiałów.

W niniejszym artykule pragniemy przybliżyć Państwu techniki konserwacji, a także zachęcić do skorzystania z usług naszego konserwatora w Gabinecie Sztuki. Zapewne znana jest Państwu historia amatorskiej renowacji "Ecce Homo". Mieszkanka niewielkiego miasteczka Borja postanowiła podjąć się samodzielnej konserwacji, która zniszczyła ponad 100-letni fresk. Tym przykładem pragniemy przestrzec przed podejmowaniem prób samodzielnej renowacji dzieł sztuki. Konserwacja zabytków jest dziedziną wymagającą odpowiednich kwalifikacji. Studia konserwatorskie trwają aż 6 lat podczas, których przyszli konserwatorzy zdobywają umiejętności, a także odpowiednią wiedzę z zakresu historii sztuki. Obrazy z Państwa kolekcji zasługują na profesjonalne działania  podejmowane przez współczesnych mistrzów konserwacji. 

Dawne techniki konserwacji malarstwa sztalugowego

Dawna, amatorska konserwacja obrazów bywa prawdziwą zmorą dla współczesnych konserwatorów, którzy muszą poprawiać błędy popełnione przez ich poprzedników. Nie ma wielu zachowanych przekazów dotyczących przeprowadzanych zabiegów konserwatorskich na obrazach sztalugowych przed XX wiekiem, bowiem poważniej podchodzono do renowacji zabytków nieruchomych. Również sama konserwacja z początku uznawana była za rzemiosło, dopiero z czasem zyskało miano "sztuki konserwacji", a zaledwie od II połowy XX wieku funkcjonuje jako dyscyplina naukowa. Epoka renesansu wprowadziła zmianę w sposobie myślenia o artyście i dziele. To właśnie z tego okresu pochodzą pierwsze przekazy dotyczące konserwacji. Ze skąpych informacji wiadomo, że dawna konserwacja polegała głównie na odświeżeniu dzieła: oczyszczeniu i przemalowaniu. Niektórzy konserwatorzy próbowali na swój sposób modernizować obiekt lub dodawać nowe elementy na obrazie. W XVI i XVII wieku zaczęto stosować już współcześnie znane techniki: impregnację, dublowanie, odczyszczanie, uzupełnianie ubytków i rekonstrukcję. Profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych specjalizujący się w historii i teorii konserwacji - Władysław Ślesiński wyróżnił dwa typy konserwacji w tym czasie w zakresie kolorystycznego uzupełniania ubytków: kierunek, którego przedstawiciele szanowali koncepcje i styl twórcy oraz kierunek "korygujący" - nadający konserwowanym dziełom cechy własnej epoki. W XVII wieku rozwija się kolekcjonerstwo, więc odnawianie kolekcjonowanych dzieł sztuki staje się częstsze. Niestety dominuje w tym okresie duża swoboda, więc konserwatorzy w większości nadawali swoistość aktualnej epoki. Do impregnacji podobrazia drewnianego stosowano do XVIII w. farbę olejną lub werniks olejny oraz roztwór chlorku rtęci w alkoholu etylowym. Natomiast do odczyszczania malowideł w XVI i XVII w. stosowano mleko, żółtko, białe mydło weneckie, popiół drzewny, roztwór soli i ałunu w wodzie, ług i potaż w silnym rozcieńczeniu wody lub musztardę. Dopiero w XVIII wieku zaczęto powszechnie prowadzić dokumentację działań konserwatorskich. Miało to związek ze wzrostem szacunku wobec wartości historycznej dzieł sztuki. Pod koniec tego stulecia zabiegi konserwatorskie były już bardzo złożone i dochodziło do zaognionych dyskusji na temat konkretnych technik. Powstały wtedy pierwsze pracownie konserwatorskie, między innymi przy Pałacu w Wilanowie. W owym czasie wymagana już była specjalizacja do wykonywania zabiegów konserwatorskich. W XVIII wieku można wyróżnić mniej więcej dziewięć różnych metod konserwacji malarstwa sztalugowego. W latach 1800-1918 jest ich już dwukrotnie więcej. Pojawiają się nowe rozwiązania. Konserwatorzy potrafią sprostać takim problemom jak deformacja podobrazia drewnianego lub pofalowań płótna. Zaczęto też usuwać przemalowania dokonywane przez konserwatorów w XV, XVI i XVIII wieku. Kolejna rewolucja w dziedzinie konserwacji nastąpiła po II Wojnie Światowej. Wiązało się to z rozwojem przemysłu chemicznego oraz podniesienie konserwacji do rangi dziedziny naukowej nauczanej na uczelniach wyższych.  

Współczesna konserwacja

Obecnie konserwacja zabytków ruchomych i nieruchomych wymaga wyższego wykształcenia kierunkowego. Studia są jednolite i trwają aż 6 lat, podczas których przyszli konserwatorzy zdobywają umiejętności manualne oraz wiedzę w zakresie chemii i historii sztuki. W dzisiejszych czasach dysponujemy także o wiele nowocześniejszą technologią ułatwiającą prace konserwatorom sztuki. Działania konserwatorskie zazwyczaj poprzedzają gruntowne badania, zwłaszcza jeżeli mamy do czynienia z wybitnym dziełem sztuki. W przypadku malarstwa niekiedy wykorzystuje się rentgen, ultrafiolet lub nadczerwień, aby móc zobaczyć podrysowanie, zajrzeć wgłąb warstw malarskich i odkryć późniejsze przemalowania. Niektóre instytucje umożliwiają zwiedzającym obserwację prac konserwatorskich. Między innymi Muzeum Narodowe w Warszawie przy okazji pokazu rzeźb Augusta Zamoyskiego postanowiło pokazać publiczności na żywo prace konserwatorów na sali wystawowej.  

Konserwacja obrazów i prac na papierze w Gabinecie Sztuki

Zachęcamy do korzystania z usług profesjonalistów jeżeli posiadają Państwo obraz wymagający konserwacji i zaniechania samodzielnych działań na dziele sztuki. Spękane warstwy malarskie, ubytki w podobraziu, zżółkły werniks, a nawet przedziurawienie obrazu na wylot nie stanowią problemu dla  profesjonalnego konserwatora, z którym mamy przyjemność współpracować. Nasz konserwator jest bowiem absolwentem Akademii Sztuk Pięknych i wieloletnim pracownikiem Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie zajmował się konserwacją malarstwa sztalugowego. Z pewnością sprosta oczekiwaniom nawet najbardziej wymagających klientów.  

Konserwacja wykonana przez naszego konserwatora w Gabinecie Sztuki

Bibliografia:

• Władysław Ślesiński, Dawne metody i środki chemiczne stosowane przy konserwacji malarstwa sztalugowego, Ochrona Zabytków 37/1 (144), 25-27, 1984
• Władysław Ślesiński, Szkolnictwo konserwatorskie w Polsce: dorobek, stan obecny, kierunki rozwoju, Ochrona Zabytków 35/3-4 (138-139), 163-169, 1982

Źródła zdjęć:

•      Zdjęcie przedstawiające amatorskie prace konserwatorskie na fresku "Ecce homo" pochodzi z portalu bezprawnik.pl